Sık Kullanılan Temel Linux Komutları

Giriş #

Linux işletim sistemlerinde sıkça kullanılan temel komutları öğrenmek, sistem yöneticileri ve kullanıcılar için büyük önem taşır. Bu yazıda, dosya işlemleri, dosya izinleri, işlem yönetimi, SSH, arama, sistem bilgisi, sıkıştırma, ağ, kurulum ve kısayollar için oluşturulmuş sık kullanılan komutların detaylı bir listesine yer vereceğiz.

Dosya İşlemleri #

Dizini Listeleme ve Değiştirme #

• ls : Bulunduğunuz dizini listele.
• ls -al : Dizini gizli dosyalarla birlikte ayrıntılı olarak listele.
• ls -lh : Dosya boyutlarını insan tarafından okunabilir şekilde listele.
• cd dizin : Belirtilen dizine geç.
• cd : Home dizinine git.
• pwd : O anda bulunulan dizini göster.

Dosya ve Dizin Oluşturma #

• mkdir dizin : Yeni bir dizin oluştur.
• mkdir -p dizin/dizin : İç içe dizinler oluştur.
• touch dosya : Yeni bir dosya oluştur veya mevcut dosyanın zaman damgasını güncelle.

Dosya ve Dizin Silme #

• rm dosya : Belirtilen dosyayı sil.
• rm -r dizin : Belirtilen dizini ve içeriğini sil.
• rm -f dosya : Dosyayı silmeye zorla.
• rm -rf dizin : Dizin ve içeriğini zorla sil.

Dosya ve Dizin Kopyalama ve Taşıma #

• cp dosya1 dosya2 : Dosya1’i Dosya2’ye kopyala.
• cp -r dizin1 dizin2 : Dizin1’i Dizin2’ye kopyala; Dizin2 yoksa oluştur.
• mv dosya1 dosya2 : Dosya1’i Dosya2’ye taşı veya yeniden adlandır.

Dosya Görüntüleme #

• cat dosya : Dosyanın içeriğini göster.
• more dosya : Dosyanın içeriğini sayfa sayfa göster.
• less dosya : Daha ileri düzeyde dosya görüntüleme, geri gitme ve arama gibi özellikler sunar.
• head dosya : Dosyanın ilk 10 satırını göster.
• tail dosya : Dosyanın son 10 satırını göster.
• tail -f dosya : Dosyanın son 10 satırını ve eklenen yeni satırları göster.
• nl dosya : Dosya içeriğini satır numaraları ile birlikte gösterir.

Dosya İzinleri #

İzinleri Anlamak ve Değiştirmek #

Linux dosya izinleri üç gruba ayrılır: Kullanıcı, Grup ve Diğerleri. Her grup için izinler şu şekilde belirlenir:

• r : Okuma izni (4 puan)
• w : Yazma izni (2 puan)
• x : Çalıştırma izni (1 puan)

Örnekler:

• chmod 777 dosya : Dosyayı herkes için okunur, yazılır ve çalıştırılabilir yapar.
• chmod 755 dosya : Sahibi için okunur, yazılır ve çalıştırılabilir, grup ve diğerleri için sadece okunur ve çalıştırılabilir yapar.
• chown kullanıcı:grup dosya : Dosya veya dizinin sahipliğini değiştirir.
• chgrp grup dosya : Dosya veya dizinin grubunu değiştirir.

Daha fazlası için: man chmod

İşlem Yönetimi #

Aktif İşlemleri Görüntüleme ve Yönetme #

• ps : Etkin işlemleri göster.
• ps aux : Tüm kullanıcıların tüm işlemlerini ayrıntılı olarak listeler.
• top : Tüm işlemleri dinamik olarak göster.
• htop : Top komutunun gelişmiş sürümü, sistem kaynaklarını görselleştirir ve işlem yönetimi yapar.
• kill pid : Belirtilen pid’ye sahip işlemi sonlandır.
• killall proc : Belirtilen isimdeki tüm işlemleri sonlandır.
• bg : Arka planda duran veya durdurulmuş görevleri listeler ve devam ettirir.
• fg : En son durdurulan görevi ön plana alır.
• fg n : Belirtilen n numaralı görevi ön plana alır.
• nice -n num process : Belirli bir işlemi belirtilen öncelikle başlatır.
• renice num pid : Belirli bir işlemin önceliğini değiştirir.

SSH #

Uzak Sunucu Bağlantıları #

• ssh kullanıcı@host : Belirtilen kullanıcı ile belirtilen sunucuya bağlan.
• ssh -p port user@host : Belirtilen port üzerinden belirtilen kullanıcı ile sunucuya bağlan.
• ssh-copy-id user@host : Kullanıcı için SSH anahtarını sunucuya kopyala ve şifresiz giriş yap.
• ssh -L yerel_port:hedef_host:hedef_port kullanıcı@host : SSH tünelleme yaparak yerel portu hedef porta yönlendirir.
• scp dosya kullanıcı@host:dizin : Dosyayı uzak sunucuya kopyala.
• rsync -avz dosya kullanıcı@host:dizin : Dosyaları veya dizinleri senkronize eder.

Arama #

Dosyalarda ve Dizinlerde Arama Yapmak #

• grep pattern dosyalar : Belirtilen dosyalarda kalıp arar.
• grep -r pattern dir : Belirtilen dizin içinde kalıbı arar.
• find / -name dosya : Dosya veya dizinleri arar.
• locate dosya : Dosya veya dizinleri hızlıca arar (önceden oluşturulmuş bir veritabanını kullanarak).
• which komut : Komutun tam yolunu gösterir.
• whereis komut : Komutun ikili, kaynak ve kılavuz dosyalarını gösterir.
• find . -type f -name "*.txt" : Belirli bir uzantıya sahip dosyaları arar.

Sistem Bilgisi #

Sistem Bilgilerini Görüntüleme #

• date : Şu anki tarih ve saati göster.
• cal : Bu ayın takvimini göster.
• uptime : Sistem çalışma süresini göster.
• w : Kimin online olduğunu gösterir.
• finger kullanıcı : Kullanıcı hakkında bilgi verir.
• uname -a : Kernel bilgisini göster.
• cat /proc/cpuinfo : CPU bilgilerini göster.
• cat /proc/meminfo : Bellek bilgilerini göster.
• man command : Belirtilen komutun kullanım kılavuzunu göster.
• df -h : Disk kullanımını insan tarafından okunabilir formatta göster.
• du -sh dizin : Dizinlerin boyut kullanımını özet olarak göster.
• free -h : Bellek ve swap kullanımını insan tarafından okunabilir formatta göster.
• uptime : Sistemin ne kadar süredir çalıştığını gösterir.
• dmesg : Sistem açılış mesajlarını gösterir.
• lsblk : Blok cihazlarını ve bağlı diskleri gösterir.
• lscpu : CPU mimarisi bilgilerini listeler.
• lsusb : Bağlı USB cihazlarını listeler.
• lspci : Bağlı PCI cihazlarını listeler.

Sıkıştırma #

Dosya ve Dizinleri Sıkıştırma ve Açma #

• tar cf dosya.tar dosyalar : Belirtilen dosyaları içeren bir tar dosyası oluştur.
• tar xf dosya.tar : Tar dosyasını aç.
• tar czf dosya.tar.gz dosyalar : Gzip ile sıkıştırılmış bir tar dosyası oluştur.
• tar cjf dosya.tar.bz2 dosyalar : Bzip2 ile sıkıştırılmış bir tar dosyası oluştur.
• tar xjf dosya.tar.bz2 : Bzip2 ile sıkıştırılmış tar dosyasını aç.
• gzip dosya : Dosyayı sıkıştır ve .gz uzantılı olarak yeniden adlandır.
• gzip -d dosya.gz : Gzip sıkıştırılmış dosyayı aç.
• zip dosya.zip dosyalar : Dosyaları zip formatında sıkıştır.
• unzip dosya.zip : Zip dosyasını aç.
• bzip2 dosya : Dosyayı bzip2 formatında sıkıştır.
• bunzip2 dosya.bz2 : Bzip2 dosyasını aç.
• xz dosya : Dosyayı xz formatında sıkıştır.
• unxz dosya.xz : Xz dosyasını aç.

Ağ #

Ağ Komutları ve Araçları #

• ping host : Belirtilen host’a ping at ve sonucu göster.
• whois domain : Belirtilen domain için whois bilgisi getir.
• dig domain : Belirtilen domain için DNS bilgisi getir.
• dig -x host : Belirtilen host’un ters DNS çözümlemesini yap.
• wget dosya : Belirtilen dosyayı indir.
• wget -c dosya : Durdurulmuş indirime devam et.
• curl -O URL : Belirtilen URL’den dosya indir.
• curl -I URL : Belirtilen URL’nin HTTP başlıklarını göster.
• ifconfig : Ağ arayüzlerini ve yapılandırmalarını gösterir.
• ip a : Ağ arayüzlerini ve IP adreslerini gösterir.
• netstat -tuln : Açık portları ve dinlenen servisleri gösterir.
• ss -tuln : Netstat’ın daha yeni bir sürümü, açık portları ve dinlenen servisleri gösterir.
• traceroute host : Belirtilen host’a giden yolu ve geçen yönlendiricileri gösterir.
• route -n : Yönlendirme tablosunu gösterir.
• hostname : Sistem host adını gösterir veya ayarlar.
• nmcli : Ağ yöneticisi komut satırı arayüzü, ağ bağlantılarını yönetir.
• systemctl restart network : Ağ servislerini yeniden başlatır.
• ethtool eth0 : Belirtilen ağ arayüzünün durumunu ve ayarlarını gösterir.

Kurulum #

Paket Kurulumu ve Kaynaktan Kurulum #

Kaynaktan kurulum:

• ./configure : Yapılandırma dosyasını çalıştır.
• make : Kaynak kodu derle.
• make install : Programı kur.

Paket kurulumu:

• dpkg -i pkg.deb : Debian tabanlı sistemlerde paket kurulumu.
• rpm -Uvh pkg.rpm : RPM tabanlı sistemlerde paket kurulumu.
• apt-get install paket : Debian tabanlı sistemlerde paket indirip kurar.
• apt-get update : Paket listelerini günceller.
• apt-get upgrade : Mevcut paketleri günceller.
• yum install paket : RPM tabanlı sistemlerde paket indirip kurar.
• yum update : Paket listelerini ve mevcut paketleri günceller.
• snap install paket : Snap paket yöneticisi ile paket kurar.
• flatpak install paket : Flatpak paket yöneticisi ile paket kurar.

Kısayollar #

Komut Kısayolları #

• Ctrl+C : Şu anki komutu durdurur.
• Ctrl+Z : Şu anki komutu durdurur ve arka plana alır; fg ile ön plana alınabilir.
• Ctrl+D : Oturumu kapatır.
• Ctrl+W : Satırdaki bir kelimeyi siler.
• Ctrl+U : Satırın tamamını siler.
• Ctrl+R : Geçmişteki komutları arar.
• Ctrl+A : İmleci satırın başına getirir.
• Ctrl+E : İmleci satırın sonuna getirir.
• Ctrl+L : Terminal ekranını temizler.
• Alt+F : İmleci bir sonraki kelimenin başına taşır.
• Alt+B : İmleci bir önceki kelimenin başına taşır.
• Alt+D : İmleci bir sonraki kelimenin sonuna taşır.
• Alt+Backspace : İmlecin solundaki kelimeyi siler.
• Tab : Otomatik tamamlama sağlar.

Bu temel komutlar ve ipuçları, Linux işletim sisteminde günlük işlerinizde size yardımcı olacak ve sistem yönetiminde becerilerinizi artıracaktır. Detaylı bilgi ve komutlar için her zaman man komut yazarak komutun kullanım kılavuzuna başvurabilirsiniz.